واحد 8 – كشاورزي
1 – باغباني
2 – دامپروري
3- صنايع غذايي
باغباني :
تحول و دگرگوني در علم باغباني از وقتي آغاز شد كه علوم پزشكي و بهداشت به اطلاعات جديدي درباره بدن انسان دست يافتند و متوجه شدند كه هر فرد براي حفظ سلامتي و قدرت كامل بدن خود،علاوه بر مواد اوليه غذايي مانند: نشاسته، گوشت و چربي به مواد ديگري از جمله ويتامين ها احتياج دارد.
اولين تفاوت اساس و عمده بين درختان و ساير نباتات اين است كه سبزي ها و گياهان زراعي يك ساله يا دو ساله اند و يا عمركوتاهي دارند. در صورتي كه عمر درختان گاهي به چند صدسال نيز مي رسد.
اهميت درخت و درختكاري:
در زندگي هيچ گروهي از گياهان، به اندازه درختان، بخصوص درختان ميوه، دخالت نمي شود. اين دخالت به صورت اصلاح بذر است و هدف آن بدست آوردن يك درخت مرغوب و پرمحصول است.
قسمت هاي اصلي يك درخت :
قسمت هاي اصلي يك درخت شامل : ريشه، ساقه و تاج است. در بيشتر درختان رشد ريشه ها در داخل خاك با اندازه رشد شاخه ها در فضا تناسب دارد. شكل ريشه انواع درختان متفاوت است. بعضي ريشه ها گاه تا چند برابر ارتفاع درخت به طور عمودي در خاك پايين مي روند و از آب هاي موجود در اعماق زمين استفاده مي كنند(مناطق درختان كويري). شكل تاج درختان نيز متفاوت است و اغلب به شكل هاي كره اي ، مخروطي و تخم مرغي ديده مي شوند. قسمتي كه ريشه ها را به شاخه ها يا تاج درخت وصل مي كند. ساقه خوانده مي شود. درازاي ساقه به چند متر مي رسد و بافت آن چربي است.
هدف پرورش درختان :
هدف از پرورش درختان تنها استفاده از ميوه آن ها نيست. براي مثال سپيدار براي توليد چوب درخت گردو براي ميوه و چوب، درخت سيب براي ميوه ، نارون و اقاقيا براي زيبايي مورد استفاده قرار مي گيرند.
تأثير عوامل محيطي بر درخت:
عوامل محيطي بر زندگي گياهان و درختان تأثير به سزايي دارند. به همين دليل در يك منطقه از كشور مركبات،در منطقه ديگر درختان خرما و در يك منطقه سيب و انگور پرورش داده مي شود.
جنگل طبيعي و مصنوعي:
در مناطقي كه ميزان رطوبت دماي هوا و ساير عوامل محيطي براي رشد انواعي از درختان مناسب باشد، به تدريج مجموعه هايي از درختان و پوشش هاي گياهان متناسب با موقعيت به وجود مي آيند و به طور طبيعي تكثير مي شوند. مجموعه اين گونه درختان را جنگل طبيعي مي نامند.
مجموعه اي ازدرختان كه توسط انسان ها و بطور ارادي و هدف داري براي ايجاد فضاي سبز در حاشيه شهرها و دامنه ها كاشته مي شود، جنگل مصنوعي يا پارك جنگلي نام دارد.
درختان چگونه تكثير مي شوند:
درختان همانند ساير گياهان به روش هاي مختلفي مانند: بذرافشاني، پاجوش،قلمه زدن،خوابانيدن،پيوند زدن و .... تكثير مي شوند. شيوه تكثير درخت بر حسب نوع درخت و محل و موقعيت آن متفاوت است. متداول ترين روش تكثير تجاري درختان،قلمه زدن و يا كشت بذر در خزانه به منظور تهيه گياه پايه و زدن پيوند روي آن هاست. زيرا بسياري از درختان پس از تكثير بوسيله بذر، بدون انجام عمل پيوند ميوه مرغوب نخواهند داد. در تكثير درختان از طريق بذر، شيوه عمل اين گونه است كه بذر مورد نظر را دربهار به روش خطي در خزانه مي كارند و در ماه هاي آخر زمستان همان سال و قبل از بيدار شدن و جوانه زدن نهال ها، آن ها را به خزانه دوم كه خزانه انتظار مي نامند، انتقال مي هند.
خزانه انتظار:
در خزانه انتظار(خزانه دوم) فاصله بين خطوط كشت و نهال هاي جوان بيشتر از خزانه اول ( حدود دو تا سه برابر ) است. از خرداد تا شهريور متناسب با نوع آب و هواي منطقه عمل پيوند زدن انجام مي گيرد. اغلب پيوند را در فاصله 10 - 8 سانتي متري سطوح خاك و در جهت رو به شمال روي ساقه مي زنند تا از تابش مستقيم نور خورشيد محفوظ بماند. در سومين بهار، شاخه هاي حاصل از پيوند را سربرداري و هرس مي كنند و از زمستان همان سال درختان براي انتقال به محل اصلي آماده مي شوند. در مورد بعضي از درختان- مانند هسته داران – بذر را در خزانه اول مي كارند. اما بدون انتقال به خزانه دوم، در بهار و تابستان سال دوم آن را پيوند مي زنند و در بهار سال سوم به زمين اصلي منتقل مي كنند.
بررسي هاي قبل از احداث باغ :
قبل از احداث باغ دو كار اساسي بايد انجام گيرد:
1 – بررسي وضعيت بافت خاك و ميزان املاح و مواد موجود در عمق هاي مختلف ، اين كار توسط متخصصان خاك شناسي و از طريق نمونه برداري از خاك سطح و عمق در نقاط مختلف زمين و بررسي اين نمونه ها در آزمايشگاه هاي مجهز انجام مي گيرد.
2 – با توجه به نتايج حاصل از آزمايش هاي خاك شناسي و شرايط محيطي منطقه از نظر آب و هوا مانند حداقل و حداكثر درجه حرارت،طول مدت گرما و سرما، ميزان بارندگي سالانه ،وضعيت منابع تأمين آب در انتخاب نوع درختان براي كشت تصميم گيري مي كنند. اغلب فاصله بازار مصرف محصول توليدي، وضع جاده و امكانات انتقال محصول، نيروي انساني موجود در منطقه، وضع بادهاي دائمي و موسمي و موارد مشابه در تصميم گيري اين مرحله و احداث باغ تأثير جدي دارد.
طرح هاي كاشت درختان:
فاصله هاي درختان در باغ ها به كوچكي و بزرگي تاج آن ها و وضعيت ريشه ها در دل خاك بستگي دارد. بايد به اين نكته توجه داشت كه در صورت رشد درخت، شاخه هاي بالاتر مانع رسيدن نورد هوا به شاخه هاي پائين نشوند و ريشه ها به رقابت غذايي با يكديگر نپردازند.
نكته ديگر، اين كه فاصله درختان بايد به گونه اي باشد كه پس از رشد، مانع عبور ماشين آلات كشاورزي ، براي شخم، سم پاشي و ... نشود.
اغلب وضع قرارگرفتن درختان را نسبت به يك ديگر، طرح هاي كاشت درختان مي نامند. درختان را در طرح هاي مربع ،مستطيل ، اريب ، مثلثي و ... مي كارند.
عمليات انتقال و كاشت نهالها در زمين اصلي :
پس از مشخص كردن محل هرس درختان گودال هايي به شكل مكعب با طول ، عرض و ارتفاع يك متر يا به شكل استوانه با قطر و ارتفاع يك متر حفر مي كنند. آن گاه پس از جداكردن سنگ هاي درشت، خاك قسمت بالايي را با مقدار معيني كود حيواني و كود شيميايي و در صورت نياز مواد اصلاح كننده خاك مخلوط مي كنند و به داخل گودال باز مي گردانند. به هنگام كاشت درختان، گودال را با قسمت دوم خاك باقي مانده پر مي كنند.
پس از خارج كردن نهال هاي انتخاب شده از خزانه شاخه و ريشه ي آن ها را هرس مي كنند. به اين تريب، شاخه هاي اضافي و شكسته و ريشه هاي آسيب ديده حذف مي شوند.
عمليات كاشت نهال :
براي كاشتن نهال ها آن ها را به طور عمودي در گودال قرار مي دهند و گودال را با خاك پر مي كنند. بطوري كه طوقه درخت روي خاك قرار گيرد. (يعني آن مقدار از ساقه كه در خزانه نيز در خاك بوده است،درون خاك قرار مي گيرد). بلافاصله پس از كاشت نهال ها، آن ها را آبياري مي كنند تا ريشه ها به خاك بچسبد.
مراقبت هاي پس از كاشت درختان:
بعد از كاشت نهال ، مراقيت هاي ويژه اي مانند آبياري ، مبارزه با بيماري ها ، كنترل آفات، هرس كردن، كوددادن، مبارزه با علف هاي هرز، ترميم جوي هاي آبياري و نرم كرده خاك پاي درختان در زمان هاي مشخصي انجام مي شود. به كليه اين كارهاي عمليات داشت مي گويند.
آبياري :
مقدار نفوذ آب و سرعت حركت آن در خاك به نوع و جنس خاك بستگي دارد. به همين دليل براي آبياري درختان از روش هاي مختلف آبياري استفاده مي شود.اين روش ها عبارتند از : 1 – آبياري به طريق كرتي (غرقابي) / 2 – آبياري تشتكي / 3 – آبياري تحت فشار
هرس :
هرس عبارت از حذف شاخه ها و حتي ميوه هاي اضافي به منظور به دست آوردن محصول مرغوب به اندازه مطلوب است. به هنگام هرس دماي هواي منطقه نبايد از حدود پنج درجه سانتي گراد كم تر باشد. هرس براي آرايش شكل ظاهري درختان نيز انجام مي گيرد. زمان هرس درختان قبل از بيدارشدن آن ها از خواب زمستانه است.
دامپروري :
در بين حشرات زنبور عسل و كرم ابريشم نقش بيشتري در زندگي انسان دارند. مهم ترين توليدات اين دو حشره عسل و ابريشم است. عسل از غذاهاي با ارزش انسان است و ابريشم در صنعت نساجي و پارچه بافي مورد استفاده قرارمي گيرد.
از زنبور عسل محصولات ديگري مانند عسلك ،موم، ژله رويال و زهر بدست مي آيد كه در صنايع مختلف از آن ها استفاده مي شود. از ديگر فوايد مهم زنبور عسل، افزايش كمي و كيفي محصولات زراعي و باغي از طريق گرده افشاني است.
تغذيه ي زنبور عسل :
غذاي زنبور عسل از طريق طبيعي و مصنوعي تأمين مي شود. در تغذيه طبيعي زنبور عسل از گرده گل و نوش (شهد) استفاده مي كند. بنابراين وجود گل و گياه در تغذيه طبيعي اهميت خاصي دارد.
تغذيه مصنوعي:
براي تغذيه مصنوعي از شربت (آب و شكر) استفاده مي شود. غلظت شربت به عواملي از جمله فصل بستگي دارد. در بهار براي تهيه شربت از يك قسمت آب و يك قسمت شكر استفاده مي شود، در حالي كه در زمستان شربت را از 3 قسمت آب و 5 قسمت شكر تهيه مي كنند. زنبورداران گاهي به كندو شربت تشويقي (تحريكي) مي دهند. اين شربت اغلب به منظور قوي كردن كندو (از نظر جمعيت) و تخم ريزي بيشتر به زنبور داران داده مي شود. گاهي نيز به دليل كمبود شهد و گروه هاي گل براي جلوگيري از ضعيف شدن كندو به زنبوران شربت مي دهند.
ادمه واحد8
تكثير كندو :
با فراوان شدن گرده گل و شهد در طبيعت ،تخم ريزي توسط ملكه افزايش مي يابد و جمعيت كندو زياد مي شود. در اين گونه مواقع، كندو به علت كمبود جا و غرايز طبيعي اقدام به بچه دادن (بچه كندو) مي كند. كندو به دو صورت طبيعي و مصنوعي افزايش مي يابد.
افزايش طبيعي (تكثير طبيعي) :
افزايش جمعيت كندو،كمبود جا و پرورش ملكه جديد و هم چنين غريزه طبيعي موجب مي شود كه ملكه قديمي در روز آفتابي با تعدادي از زنبوران از كندو خارج شود و بر روي شاخه درختان،ديوار يا جاي مناسب ديگر مستقر شوند. در اين هنگام زنبورداران با قراردادن جعبه كندو در زير شاخه درخت و تكان دادن ناگهاني شاخه يا بريدن آن، زنبوران را درون جعبه قرار مي دهد. براي سهولت كار مي توان با اسپري كردن زنبوران با آب، موجب جمع تر شدن زنبوران گرديد.
تكثير مصنوعي :
در اين روش از يك كندوي قوي كه داراي تعداد زيادي زنبور جوان است،براي گرفتن بچه ي مصنوعي استفاده مي شود. تكثير مصنوعي در فصل پرورش ملكه صورت مي گيرد.(فصل – بهار هر منطقه)
نقش بهداشت در جلوگيري از بروز بيماري زنبور عسل :
زنبور عسل به صورت كلني زندگي مي كند . به همين دليل ، بيماري در ميان آن ها به سرعت شايع مي شود. از اين رو رعايت مواد بهداشتي جهت جلوگيري از بروز بيماري بسيار مهم است. براي پيشگيري از بروز بيماري كندو بايد اقدامات زير را انجام داد. 1 – نظافت كندو محل آن / 2 – نگه داري كندو در محل خشك به ويژه در زمستان/ 3 – دور كردن كندوي مريض از زنبورستان و سوزاندن لاشه زنبوران مرده .
پرورش كرم ابريشم:
كرم ابريشم به منظور توليد پيله جهت استفاده در صنعت ابريشم كشي پرورش داده مي شود. علاوه بر آن از روغن شفيره در تهيه كرم هاي بهداشتي و مصارف طبي،از شفيره در تهيه غذاي طيور و ماهي ها و از فضولات آن براي كوددهي مزارع ، استفاده مي شود. كرم ابريشم حشره كاملي است كه دوره زندگيش شامل چهار مرحله : تخم ، لارو، شفيره و پروانه مي باشد.
پرورش كرم هاي بالغ در محل هاي مخصوص به نام تلمبار صورت مي گيرد. در اين دوره بايد برگ توت را به مقدار زياد و به صورت شاخه در اختيار كرم گذاشت. برگ هاي توت، بايد تميز و عاري از گرد و خاك باشد پس از مدتي از اشتها افتاده و رنگ بدن آنها به تدريج تغيير يافته و به رنگ زرد شيري در مي آيند و از طول بدن كم مي شود، اين حالت را مرحله تنيدن پيله مي نامند. در اين حالت كرم ها را به قالب هاي مخصوص تنيدن پيله هدايت مي كنند.
پرورش آبزيان :
آبزيان به موجوداتي گفته مي شود كه در آب هاي شيرين، نيمه شيرين و شور زندگي مي كنند و به دو دسته گياهان و جانوران آبزي تقسيم مي شوند.آبزيان جانوري را به دو گروه تك سلولي و پرسلولي تقسيم مي كنند.ماهي و ميگو از مهم ترين آبزيان پرسلولي هستند.
نقش آبزيان در زندگي انسان :
آبزيان يكي از عمده ترين منابع تأمين پروتئين مورد نياز بدن انسان هستند . هضم گوشت ماهي از ساير گوشت ها ساده تر و ميزان جذب پروتئين آن بيشتر از 90 درصد است. گوشت آبزيان از نظر موادي مانند كلسيم،فسفر، يد و ويتامين هاي محلول در چربي (A-D-E-K) غني است. از آبزيان در تغذيه دام ، طيور و صنايع ديگر مانند صابون سازي و داروسازي استفاده مي شود. امروزه بسياري از آبريان مانند ماهي ، صدف و مرجان در آكواريوم ها به عنوان آبزيان زينتي نگه داري مي شوند.
ماهيان پرورشي:
يكي از عوامل مهم براي ادامه زندگي و رشد ماهي ها، دماي محيط زندگي (آب) آن هاست. ماهيان پرورشي از نظر دماي آب بر دو دسته ماهي هاي گرم آبي و ماهي هاي سردابي تقسيم مي شوند.
ماهيان گرم آبي دسته اي از ماهي ها هستند كه در آب هاي گرم به سر مي برند و در حرارت بالاي 20 درجه سانتي گراد توليد مثل و رشد مي كنند. بهترين دما براي رشد و نمو اين گونه ماهي ها 25 درجه سانتي گراد است. از معروف ترين ماهيان گرم آبي كپور را مي توان نام برد. ماهيان سردابي در حرارت 10-8 درجه سانتي گراد زندگي مي كنند. ماهي قزل آلا از اين نوع ماهيان است.
ماهيان گرم آبي در استخرهاي خاكي كه شيب مناسبي دارند، پرورش داده مي شوند. اين استخرها داراي دريچه ورود و خروج آب هستند.
براي آماده كردن استخر پرورش ماهي كارهاي زير را بايد انجام داد:
1 – خشك كردن استخر پس از تخليه/ 2 – سوزاندن گياهان/ 3 – ضدعفوني كردن استخر 4- تعمير ديوارهاي استخر شخم زدن و كود دادن /5- براي بالابردن رشد گياهان استخر
غذاي ماهي ها چگونه تأمين مي شود؟
غذاي ماهي به دو صورت طبيعي (زنده) و تركيبي تأمين مي شود. به همه موجوات گياهي و جانوري كه ماهي از آن ها تغذيه مي كند، غذاي طبيعي (زنده) مي گويند. در پرورش ماهيان گرم آبي با آماده سازي استخر (شخم زدن و كوددهي) توليد غذاي زنده را افزايش مي دهند.
نوع ماهي
غذاي طبيعي
ماهي علف خوار (آمور)
علوفه اي سبز مانند شبدر و يونجه و گياهان آبزي
كپور نقره اي
تك سلول هاي گياهي (فيتوپلانكتون ها)
كپور سرگنده (بيگ هد)
جانور كوچك (زئوپلانكتون ها)
كپور معمولي
گياهان و جانوران كف زي
غذاي تركيبي : دسته اي از غذاهاست كه با توجه به نياز ماهي، روزانه تهيه مي شود و در اختيار آن ها قرار مي گيرد.اين گونه غذاها ممكن است در كارگاه هاي پرورش ماهي يا كارخانه ها به صورت حبه (پلث) تهيه شود. غذاي تركيبي براي پرورش ماهيان گرم آبي را با توجه به انواع ماهي موجود در استخر تعداد هرنوع و سن آن ها تهيه مي كنند.
بهداشت و درمان ماهي :
از آن جايي كه ماهيان در آب زندگي مي كنند، درمان بيماري آن ها بسيار دشوار است. جا به جا كردن ماهي براي درمان ، موجب ناراحتي آن ها مي شود. ماهي در اثر بيماري اشتهاي خود را از دست مي دهد و دادن دارو به آن مشكل است. از اين رو رعايت موارد بهداشتي و پرورش ماهي اهميت خاصي دارد.
تكثير ماهي :
نحوه تكثير در ماهيان متفاوت است و به دو صورت طبيعي و مصنوعي انجام مي گيرد. تكثير طبيعي در آب هاي طبيعي (درياها،رودخانه و ...) و تكثير مصنوعي در كارگاه هاي تكثير و تحت شرايط خاص انجام مي گيرد.
صنايع غذايي:
هدف از نگه داري مواد غذايي جلوگيري از فساد ميكروبي يا تغييرات شيميايي و به طور كلي ، افزايش مدت زماني است كه مي توان يك ماده غذايي را در شريط انبار محافظت و نگه داري كرد. در واقع، هر عملي كه زمان نگه داري غذا را طولاني تر كند، يك روش نگه داري ناميده مي شود.
نگه داري مواد غذايي به وسيله گرما:
1 – كمپوت 2
– تهيه مارمالاد ميوه
3 – كنسرو
4 – مربا
نگه داري مواد غذايي به وسيله سرما:
نگه داري از مواد غذايي به روش انجماد از متداول ترين روش هاي حفظ غذا و از روش هاي بسيار قديمي است. انسان هاي ما قبل تاريخ نيز از اين روش براي نگه داري غذا استفاده مي كرده اند. از مزاياي اين روش مي توان به چند نكته زير اشاره كرد:
1- در اين روش مواد غذايي به حالت اوليه و طبيعي خود باقي مي مانند.
2- كيفيت غذاهاي نگه داري شده با اين روش بهتر از روش هاي ديگر است.
3 – بسته بندي غذاهاي يخ زده اغلب ساده است. به همين جهت ، تأثير چنداني بر قسمت غذاها ندارد.
روش هاي انجماد و مواد غذايي:
1 – انجماد با هواي سرد (مانند فريزرهاي خانگي)
2 – انجماد به وسيله تماس غيرمستقيم با ماده سرمازا (مواد غذايي با صفحات سرد كننده از بالا و پايين در تماس هستند)
3 – روش مستقيم بافروبردن در محيط سرما زا (استفاده از آب نمك، ازت مايع و گاز كربنيك مايع)
انجماد ماهي
براي جلوگيري از فساد، لازم است به محض صيد ماهي آن را سريع منجمد كرد. براي اين منظور ابتدا سر و دم و فلس هاي ماهي را جدا كرده و محتويات درون بدن آن را خارج مي كنند. آن گاه آن را به خوبي با آب شست و شو داده و با يكي از روش هاي گفته شده منجمد مي كنند. بعد از انجماد، مي توان آن را با پوشش ضدتبخير مانند: كيسه هاي پلاستيكي، سلوفان و ورقه ي چند لايه قندي نرم پوشاند و مدت ها آن ها را در فريزر نگه داري نمود .
خشك كردن : حذف تمام يا قسمتي از آب موجود در يك محلول را خشك كردن يا آب گيري مي نامند.
اساس كار خشك كردن ميوه و سبزي اين است كه رطوبت محصول كاهش يابد و از فساد آن جلوگيري شود.
روش هاي خشك كردن ميوه و سبزي:
الف – خشك كردن در برابر آفتاب
ب – خشك كردن با روش هاي صنعتي
ادامه واحد8
علل اصلي خشك كردن مواد غذايي :
- حفظ كردن مواد غذايي در مقابل فعاليت هاي ميكروبي و آنزيمي
- كم كردن سرعت فساد مواد غذايي
- كم كردن وزن و حجم مواد غذايي براي سهولت و دسته بندي و حمل و نقل
- نگه داري و حفظ مواد غذايي در فصول پربار براي استفاده در فصول كم آبي
بسته بندي مواد غذايي:
بسته بندي عبارت است از پوششي كه سلامت كالاي محتوي خود را از مرحله توليد تا مرحله مصرف حفظ مي كند. با بسته بندي كردن مواد غذايي مي توان از ضايعات آن ها جلوگيري كرد. مدت نگه داري مواد غذايي را افزايش داد و مواد غذايي را سالم به دست مصرف كننده رساند.
خصوصيات مواد اوليه بسته بندي :
- براي مواد غذايي سمي نباشد
- بسته بندي در مقابل نور، گرما ، رطوبت ، چربي ،گاز، بو ، اثرات خارجي و ضربات مكانيكي مقاوم باشد.
- ارزان قيمت بوده و به آساني بتوان در ظرف بسته بندي شده را باز كرد
- از نظر شكل ظاهري قابل توجه براي مصرف كننده باشد و كم ترين ضرر را به محيط زيست برساند.
آموزش و جزوه حرفه و فن سوم راهنمايي واحد7